Czy moje dziecko jest za małe?

Ta myśl może pojawić się, kiedy Twój maluch przebywa z innymi dziećmi, np. na placu zabaw, w przedszkolu. Obserwujesz go i odnosisz wrażenie, że jest niższy od swoich rówieśników. Zaczynasz się zastanawiać, w końcu zadajesz sobie pytanie: „Czy z moim dzieckiem dzieje się coś złego?”.

Co możesz zrobić w takiej sytuacji?

1. Sięgasz po książeczkę zdrowia swojego dziecka, odnajdujesz stronę: „badanie profilaktyczne” / „bilans” i sprawdzasz: ile wynosiła wysokość ciała i który był to centyl.
2. Podczas wizyty w gabinecie pediatrycznym poruszasz ten temat, poproś lekarza o weryfikację.

Prawidłowy wzrost

Wzrastanie jest najczulszym wskaźnikiem stanu zdrowia dziecka.

Ocena wzrastania jest bardzo ważnym etapem badania w gabinecie pediatry.

Zauważ, że kiedy przychodzisz z Twoim maluchem na bilans lub szczepienie jest mierzony i ważony. W okresie niemowlęcym pomiary są częstsze. Im dziecko jest starsze, tym pomiary będą rzadsze.

Z czego to wynika? Z tempa wzrastania.

Tempo wzrastania

Dziecko najszybciej rośnie w pierwszym roku życia.  W okresie niemowlęcym rośnie 30 cm/rok.

W 2-3 roku życia wzrost zwalnia do 5-6 cm/rok.

Dzieci wczesnoszkolne rosną 7-8 cm/rok.

Wzrost nabiera tempa w okresie dojrzewania płciowego. Dziewczynki rosną około 9,5 cm/ rok, a chłopcy 10,5 cm/rok.

Zakończenie wzrastania, czyli osiągnięcie ostatecznego (maksymalnego) wzrostu u dziewczynek następuje w 15-16 roku życia, a u chłopców w 19-20 roku życia. Zależy to zakończenia dojrzewania płciowego. Osoby wcześnie dojrzewające osiągają wzrost ostateczny wcześniej niż późno dojrzewające.

Ważne jest szybkie postawienie diagnozy

Podstawowym narzędziem oceny wzrostu jest siatka centylowa. Siatki różnią się w zależności od płci: dla dziewcząt, dla chłopców. W Polsce obowiązują siatki opublikowane przez Instytut Matki i Dziecka w Warszawie.

Co to jest centyl?

Centyl to wartość liczbowa (od 3 do 97), dzięki której widzimy jak wzrost/masa ciała Twojego dziecka wygląda na tle wzrostu/masy ciała wszystkich dzieci w tym samym wieku.

Siatka centylowa

Siatka centylowa to wykres, składający się z dwóch osi. Na osi pionowej zaznaczony jest wzrost, na poziomej wiek dziecka, kiedy połączysz dwie proste uzyskasz centyl.

Dzięki siatkom centylowym możemy kontrolować, czy dziecko rośnie w odpowiednim tempie.

Niedobór wzrostu (definicja)

Czerwone światło zapala się, gdy wzrost dziecka mieści się poniżej 3 centyla określonego dla płci i wieku. Taki stan określamy mianem niskorosłości (niedobór wzrostu).

Czy jest to częste zjawisko?

Niski wzrost dotyczy 3% populacji, jest to NAJCZĘSTSZY objaw choroby przewlekłej.

Moje dziecko jest za niskie, co dalej?

Konieczna jest wizyta u pediatry. Do lekarza zabierz wszystkie dostępne pomiary wzrostu dziecka z ubiegłych lat. Na ich podstawie można się dowiedzieć czy dziecko było zawsze niskorosłe, czy cecha ta pojawiła się w określonym wieku. Dodatkowo sprawdź wzrost najbliższych członków rodziny (dziadków).

Zacznę od tego, że najczęstszą przyczyną niskiego wzrostu na świecie jest niedożywienie. Jeśli ta przyczyna została wykluczona, szukamy dalej.

Pozwól, że zaczniemy od pozytywnych aspektów, czyli od odmian normy. To one będą stanowiły większość przyczyn niskiego wzrostu.

Odmiany normy (fizjologia):

Rodzinnie niski wzrost

Sam/a często mówisz: „Mama niska, tata niski, po kim moje dziecko ma być wysokie?” i tutaj masz rację, Twój wzrost ma znaczenie.

Przy interpretacji pomiarów należy zawsze uwzględnić wzrost rodziców. Bywa, że niscy byli dziadkowie z jednej strony lub tylko jedno z rodziców jest niskie, a dziecko dziedziczy wzrost właśnie po tym członku rodziny. Niskorosłość pochodzenia rodzinnego może w rodzinie wielodzietnej wystąpić tylko u jednego dziecka, toteż prawidłowy lub wysoki wzrost braci i sióstr nie wyklucza tego rozpoznania. Rodzinnie niski wzrost stanowi 40 % przypadków niskiego wzrostu.

Konstytucjonalne opóźnienie wzrastania i dojrzewania płciowego

To wariant prawidłowego wzrastania. Stanowi przejściową formę niedoboru wzrostu. Dzieci rodzą się rozwinięte odpowiednio do wieku płodowego. Natomiast dojrzewanie płciowe zaczyna się u nich później, a co za tym idzie opóźnia się pokwitaniowy skok wzrostu. Dojrzałość kostna również będzie opóźniona (porównaj wiek kostny — patrz niżej). W dużym uproszczeniu: dzieci dogonią swoich rówieśników, ale zajmie im to więcej czasu.  Ten typ wzrastania i dojrzewania często występuje rodzinnie, stanowi 30% przypadków niskiego wzrostu.

Moje dziecko urodziło się za wcześnie, czy to ma wypływ na jego wzrost?

Tak. W przypadku wcześniaków i dzieci z wewnątrzmacicznym opóźnieniem wzrastania mogą wystąpić zaburzenia wzrostu. Około 30% dzieci z tej grupy może mieć zaburzenia wzrastania. W takiej sytuacji konieczna jest stała kontrola, szczególnie po trzecim roku życia i ewentualna późniejsza decyzja o zastosowaniu terapii hormonem wzrostu.

Inne przyczyny niedoboru wzrostu

Niedobór wzrostu występuje u dzieci z przewlekłymi chorobami:

• przewodu pokarmowego, np. choroba trzewna (celiakia), nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego- Crohna)
• wątroby
• nerek
• krwi, np. niedokrwistość (anemia)
• płuc, np. mukowiscydoza, astma o ciężkim przebiegu
• serca
• przewlekłe zakażenia, np. HIV, gruźlica
• zaburzenia hormonalne: niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy, przedwczesne dojrzewanie płciowe* (* na początku dzieci rosną szybciej, niż rówieśnicy natomiast finalnie będą niżsi)
• niewyrównana cukrzyca
• dysplazje kostne
• niedobór wzrostu może być objawem „guza” niszczącego przysadkę mózgową

W niektórych zespołach genetycznych, np. zespole Turnera, zespole Downa dzieci będą niskie.

Choroby przewlekłe stanowią 10 – 20% przypadków niskiego wzrostu.

Sporo tych przyczyn, prawda?

Na czym polega diagnostyka?

Zacznijmy od tego, że dziecko może przestać rosnąć na dwa sposoby:

1. Jest małe „od zawsze”. Było za małe w łonie matki oraz po urodzeniu. Taki stan nazywamy PIERWOTNIE niskim wzrostem. Być może słyszałaś/eś o wewnątrzmacicznym zahamowaniu wzrostu? Oznacza, że dziecko rodzi się za małe w stosunku do wieku płodowego (SGA).
2. Rosło prawidłowo, ale w którymś momencie wzrost zwolnił. Ten stan określamy WTÓRNIE niskim wzrostem.

Pediatra na wizycie patronażowej sprawdza jaka była masa ciała i długość dziecka tuż po porodzie. Następnie  ocenia, czy te wartości były odpowiednie do wieku ciążowego (już o tym pisałam wyżej — SGA).

Następnie pyta o wzrost rodziców, na tej podstawie może oszacować potencjał wzrostowy dziecka. Jeśli  rodzice są niscy, dziecko będzie miało mniejszy potencjał (będzie niskie). Odwrotnie zaś będzie w przypadku wysokich rodziców (potencjał wzrostowy będzie większy), dziecko będzie wyższe.

Kolejny krok to analiza siatek centylowych (wzrostu i masy ciała).

Jeśli u dziecka z niskorosłością:

• Masa ciała jest za mała, może to sugerować chorobę układową (nerek, serca, płuc) lub zespół upośledzonego wchłaniania (celiakię).
• Masa ciała jest zbyt duża, może to wskazywać na problemy hormonalne, np. niedoczynność tarczycy.

Lekarz, badając dziecko, zwraca uwagę na stopień rozwoju płciowego, proporcje ciała, cechy, które mogą sugerować zespoły genetyczne.

Przy wzroście dziecka poniżej dolnej normy, zahamowaniu tempa wzrastania lub wystąpieniu innych niepokojących objawów lekarz zleci wykonanie dodatkowych badań, lub skieruje dziecko do endokrynologa.

Endokrynolog przeprowadzi bardziej szczegółową analizę. Oceni m.in. :hormony tarczycy  (niedoczynność tarczycy powoduje niski wzrost), hormon wzrostu, glikokortyikosteroidy (hormony wydzielane przez korę nadnerczy).

Jakie badania może mieć moje dziecko:

W dużym uproszczeniu lekarz chce „obejrzeć”  narządy  i sprawdzić czy dobrze działają.

Badania obrazowe:

• usg jamy brzusznej: oceniamy jelita, nerki, wątrobę, nadnercza (pola nadnerczowe)
• usg tarczycy
• usg narządów rodnych/moszny — wykonywane w przypadku potrzeby oceny stopnia dojrzewania płciowego
• MRI mózgowia
• Wiek kostny

Na czym polega ocena wieku kostnego?

To RTG niedominującej ręki i nadgarstka (jeśli Twoje dziecko jest praworęczne, wykonuje się zdjęcie lewej ręki).

U dzieci z rodzinnie uwarunkowaną niskorosłością wiek kostny odpowiada wiekowi kalendarzowemu.

U dzieci z konstytucjonalnym opóźnieniem wzrastania i dojrzewania lub z chorobami endokrynologicznymi wiek kostny jest opóźniony w stosunku do wieku kalendarzowego. 

Badania laboratoryjne:

Badania krwi, kału i moczu, np. morfologia przy niedokrwistości; TSH, FT4, FT3 (hormony tarczycowe), kariotyp (jeśli podejrzewany zespół Turnera).

Kiedy i kogo leczyć?

Rodzinna niskorosłość nie wymaga leczenia.

Przy niedoborze hormonów tarczycy należy systematycznie podawać dziecku lek zawierający tyroksynę (hormon produkowany przez tarczycę) i okresowo wykonywać kontrolne badania krwi. Lek podaje się w formie tabletki.

Kolejnym lekiem jest hormon wzrostu. Lek ten jest zarejestrowany do leczenia różnych chorób, które powodują niedobór wzrostu, w tym: zespołu Turnera, przewlekłej niewydolności nerek, zespołu Pradera i Williego, dzieci zbyt małych do wieku płodowego (SGA), zespołu Noonan, zaburzeń związanych z utratą funkcji genu SHOX oraz w idiopatycznym niedoborze wzrostu.

Hormon podaje się w postaci iniekcji (zastrzyków) codziennie przez kilka lat. Na ogół leczenie jest dobrze tolerowane, ale opisywano rzadkie działania niepożądane.

Może przyda Ci się klik

Czy to już koniec?

Cóż tematy medyczne już za nami. Lekarka swoją część wykonała, teraz czas na Bajkopisarkę 😊

Niedobór wzrostu utrudnia funkcjonowanie, ale to tylko jeden aspekt. Niedobór wzrostu może wywoływać szereg zaburzeń emocjonalnych. Niskie dzieci bywają odrzucane przez rówieśników, chociażby na lekcjach wychowania fizycznego przy podziale na drużyny. Niski wzrost w życiu dorosłym utrudnia realizowanie kariery zawodowej i rodzinnej. Nie bez powodu w mojej bajce pojawiła się dziewczynka z niedoborem wzrostu. Pojawiła się, by wesprzeć inne dzieci z niskorosłością, pokazać im że nie są same. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o bajce, kliknij tutaj.

Jeśli Twoje dziecko jest kilkulatkiem mam coś dla Was: kolorowanki oraz zestaw scenariuszy lekcji dla przedszkolaków i dzieci nauczania początkowego. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o lekcjach empatii w stosunku do dzieci z niepełnosprawnością, przeczytaj o projekcie „Bo wszyscy jesteśmy cudowni”.

Źródła:

1. Pediatria t 1-2, W. Kawalec, R. Grenda, Marek Kulus, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018
2. Pediatria t 1,2,3 P. Kwintam J. Pietrzyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020
3. Pediatria, poradnik kliniczny S. Illing, S.Spranger, Wydawnictwo Urban & Partner, 2009
4. Definicja i przyczyny niskorosłości oraz kryteria diagnostyczne niedoboru hormonu wzrostu Urszula Oczkowska Poradnia Endokrynologiczna Instytutu Matki i Dziecka Endokrynol. Ped., vol. 9/2009, Suplement nr 1
5. Grimberg A., Lifshitz F.: Worrisome Growth. [w:] Pediatric Endocrinology. Red. Lifshitz F., Informa Healthcare USA, 2007: 1-50.
6. Sultan M., Afzal M., Qureshi SM. et al.: Etiology of short stature in children. J. Coll. Physicians. Surg. Pak., 2008:8,493-497
7. Elżbieta Petriczko, Anita Horodnicka-Józwa, Mieczysław Walczak.: Badania wstępne przed diagnozowaniem niedoboru hormonu wzrostu (kryteria wykluczenia) Endokrynol. Ped., vol. 9/2009, Suplement nr 1
8. Rogol A.D., Hayden G.F.: Etiologies and early diagnosis of short stature and growth failure in children and adolescents. J. Pediatr., 2014; 164 (5 supl.): S1–S14. e6
9. Niedobór wzrostu, wtytczne, medycyna praktyczna dla lekarzy
10. Niedobór wzrostu, medycyna pratyczna dla pacjentów