Haneczka modeleczka to wyjątkowa dziewczynka, mieszka na szczycie Niebieskiej Góry, jest cudownym dzieckiem wyczarowanym przez wróżkę Zuzię. Hania uwielbia różowy kolor. Jej skóra też jest różowa, niestety często swędzi, ale Hania nie traci pogody ducha. Pomaga jej zaczarowany krem…
Na naszej planecie, Ziemi, żyją dzieci podobne do Haneczki. Te dzieci zmagają się z atopowym zapaleniem skóry.
Ten wpis powstał z myślą o Tobie rodzicu dziecka z atopowym zapaleniem skóry. Uwierz, doskonale zdaję sobie sprawę, że życie Twoje i Twojego bywa trudne.
Co to jest atopowe zapalenie skóry?
To przewlekła, zapalna choroba skóry. Jest zaliczana do chorób atopowych. Rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie. U ponad połowy chorych pierwsze zmiany skórne pojawiają się w pierwszym roku życia. AZS ma podłoże genetyczne, jest związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego i wadliwą budową naskórka.
Skóra jest barierą ochronną, można ją porównać do muru. W atopowym zapaleniu skóry (AZS) mur jest uszkodzony.
Popatrz:
Dlaczego tak się dzieje?
W AZS mamy za mało:
- lipidów, w uproszczeniu jest za mało „cementu”
- filagryny, w uproszczeniu jest za mało „łączników”
Dodatkowo komórki układu odpornościowego (Langerhansa) nie działają w pełni sprawnie, można je porównać do policjantów.
Podsumowując, w AZS skóra przypomina nieszczelny mur, a policjanci nie radzą sobie z powierzoną im misją.
Nieszczelny mur powoduje:
- szybszą utratę wody, skóra staje się sucha i SWĘDZI
- gorszą ochronę przed warunkami zewnętrznymi: słońcem czy mrozem (mur niszczy się jeszcze bardziej)
- przenikanie alergenów, a w konsekwencji alergię.
A co z policją?
Nie działa sprawnie, więc złoczyńcy (drobnoustroje chorobotwórcze) sieją spustoszenie.
Czyli w AZS mierzymy się z 2 rodzajami „wroga”:
1. ALERGENY
Wchodzą w reakcję z komórkami obronnymi skóry („policjantami”). Reakcja jest niewłaściwa i doprowadza do rozwoju uczulenia i stanu zapalnego. Im częstszy będzie kontakt z takim alergenem, tym większe będzie nasilenie zmian skórnych.
Rodzaje alergenów:
- Wziewne: roztocza, sierść zwierząt, pyłki roślin. Nadwrażliwość na nie występuje u 50–90% chorych na AZS.
- Pokarmowe: białka mleka krowiego, białko jaja kurzego, soja, pszenica, orzechy laskowe, orzeszki ziemne. Nadwrażliwość na nie występuje u 3-50% chorych na AZS.
Uczulenie na alergeny pokarmowe wpływa na ciężkość AZS w okresie niemowlęcym.
WAŻNE!!! dieta eliminacyjna najczęściej nie powoduje ustąpienia objawów.
2. DROBNOUSTROJE CHOROBOTWÓRCZE (złoczyńcy):
- Bakterie (króluje gronkowiec złocisty)
- Wirusy
- grzyby
Jak często występuje AZS?
Atopowe zapalenie skóry należy do najczęstszych alergicznych chorób skóry: choruje 15–25% dzieci (w Polsce 4,7–9,2%). U 45% dzieci AZS zaczyna się w pierwszych 6 miesiącach życia, u 60% przed ukończeniem 1. roku życia, a u 90% przed ukończeniem 5. roku życia.
Jakie są przyczyny AZS?
Przyczyny i mechanizm powstania atopowego zapalenia skóry nie zostały całkowicie wyjaśnione.
Istnieje silny związek między atopią u rodziców (zwłaszcza AZS) a wystąpieniem i ciężkością wczesnego AZS u dzieci. W przypadku choroby atopowej (np. astmy, alergicznego nieżytu nosa) u obojga rodziców ryzyko wystąpienia AZS u dziecka wynosi 80%, a kiedy choruje jedno z rodziców – około 40%.
Jak rozpoznać AZS?
Objawy:
- Świąd: uporczywe, nasilone swędzenie skóry. Zwykle nasila się wieczorem i w nocy, co może powodować przebudzenia w trakcie snu, czy bezsenność.
- Sucha skóra
WARTO WIEDZIEĆ
„Wygląd” skóry w tej chorobie zależy od wieku:
- Okres niemowlęcy (do 2 roku życia)
Zmiany skórne zwykle pojawią się w około 3. miesiąca życia. Mają charakter nieregularnych ognisk rumieniowo-wysiękowych. Obecne są typowo na skórze twarzy (policzki, czoło, owłosiona skóra głowy) i dodatkowo na dalszych częściach kończyn oraz tułowiu.
!!! W okolicy pieluszkowej zazwyczaj nie występują zmiany.
- Okres dzieciństwa (2-12 lat)
Na skórze pojawiają się grudki i zaczerwienienia oraz ślady drapania (tzw. przeczosy). Najczęściej zmiany lokalizują się symetrycznie w dołach podkolanowych i łokciowych, w okolicach nadgarstków, na grzbietach rąk i stóp oraz na skórze szyi i twarzy (najczęściej wokół powiek i ust). Naskórek robi się grubszy, ciemnieje. Skóra może nieco przypominać korę drzewa (ma bruzdy),wygląda jak kora drzewa).
- Okres młodzieńczy (>12 lat)
Zmiany skórne są symetryczne i zajmują najczęściej twarz (powieki, czoło, okolica ust), szyję, górną część klatki piersiowej, doły łokciowe i podkolanowe oraz grzbietowe powierzchnie rąk i stóp.
Jeśli masz podejrzenie, że Twoje dziecko cierpi na AZS, koniecznie udaj się do lekarza.
Wizyta u lekarza
Co Was czeka?
Pierwszy etap to rozmowa (czyli zebranie wywiadu), kolejny etap to badanie fizykalne. Lekarz aby ocenić ciężkość AZS, korzysta z punktacji SCORAD.
Możliwe, że Twoje dziecko będzie wymagało konsultacji u innych specjalistów (dermatolog, alergolog, pulmonolog) i wykonania badań dodatkowych.
Badania dodatkowe obejmują pobranie krwi. W morfologii zwracamy szczególną uwagę na poziom eozynofilów – będą podwyższone w zaostrzeniu choroby
Testy alergiczne, wykonuje się jeśli podejrzewamy, że kontakt z jakimś alergenem wywołuje zmiany skórne. W uproszczeniu chcemy sprawdzić, który alergen wywołuje zamieszanie.
Możemy go odnaleźć na dwa sposoby:
- Skórne testy punktowe. Wykonuje się je na skórze przedramienia. Badanie polega na „zadrapaniu” skóry i nałożeniu na zadrapane miejsca kropli z podejrzanym alergenem. Jak widzisz jest to badanie trudne do wyonania: Twoje dziecko musi pozwolić się „zadrapać”, siedzieć nieruchomo aby nałożyć preparaty z alergenami, a potem jeszcze w takie pozycji pozostać. Wyzwanie, prawda? Z powyższych powodów zaleca się aby testy skórne były wykonywanie u dzieci > 4 roku życia.
- U młodszych dzieci można wykonać badanie z krwi i oznaczyć poziom przeciwciał IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom lub zmierzyć ich całkowitą pulę.
Przeciwciała można porównać do wojowników. Każdy specjalizuje się w walce z innym alergenem. Załóżmy, że skóra twojego dziecka jest nadwrażliwa na pyłki brzozy- wówczas do walki ruszają zieloni wojownicy, na pole bitwy są dostarczani przez krew. Stąd w badaniu krwi będzie ich więcej niż pozostałych.
Podobnie będzie z uczuleniem na białko mleka krowiego, do boju ruszają np. biali wojownicy itd.
Moje dziecko ma rozpoznanie co dalej?
Miej świadomość, że jest to choroba przewlekła (długotrwała). Skóra może wyglądać dobrze, to znaczy, że mamy remisję. Niestety ten stan nie trwa wiecznie.
Twoje dziecko będzie się DRAPAĆ. Skóra strasznie swędzi, więc maluszek się drapie. Niestety to bardzo źle wpływa na stan kruchego muru, niszczy go jeszcze bardziej, a wróg tylko na to czeka.
Ostry stan zapalny
Jeśli na krótki czas zapominasz dbać o mur (nie stosujesz leków), tworzy się stan zapalny – rozpoczyna się walka, którą widzimy w postaci zmian na skórze:
- ogniska rumieniowe (wyraźnie odgraniczone od skóry otoczenia)
- drobne grudki
- pęcherzyki
- nadżerki.
Jeśli walki się przeciągają, rozpoczyna się wojna:
Przewlekły stan zapalny
W dużym uproszczeniu, aby przetrwać wojnę, trzeba stać się „gruboskórnym”. Jak wygląda skóra podczas wojny?
- pogrubiały naskórek
- wzmożone bruzdy (tzw. lichenizacja – kora drzewa, pamiętasz?)
- powierzchowne złuszczanie naskórka
Erytrodermia
W najcięższych przypadkach może dojść do zajęcia całej skóry chorego, co nazywamy erytrodermią. Porównałabym do to wojny światowej.
Leczenie („Atopowe zapalenie skóry u dziecka, czym smarować?”)
Podstawową zasadą leczenia atopowego zapalenia skóry jest jej nawilżenie i uszczelnienie.
Krótko mówiąc, skóra (mur) Twojego dziecka została wadliwie „wykonana” i należy wdrożyć poprawki. Do tego potrzebujemy „cementu”, czyli EMOLIENTÓW.
Emolienty
To specjalne preparaty nawilżające, uszczelnią skórę. W 2018 roku Europejskie Forum Dermatologii po raz pierwszy wyłoniło grupę „Emolientów Plus”. Zawierają one dodatkowo aktywne substancje o działaniu przeciwzapalnym, które odbudowują barierę naskórkową.
Wskazówki dotyczące stosowania emolientów:
- Przed aplikacją koniecznie umyj ręce, w przeciwnym wypadku możesz poprowadzić do zakażenia. Uszkodzona skóra jest bardzo podatna na atak wroga, pamiętasz?
- Nakładaj emolienty na skórę dziecka 2-3 razy dziennie (w ciężkim AZS co 2-3 godziny).
- Zużywaj minimum 200 g emolientu na tydzień u małych dzieci i 500 g u dorosłych.
- Otwarty pojemnik trzymaj w lodówce.
- Wybieraj emolienty z pompką (aby nie wkładać dłoni do słoika z kremem – redukujemy ryzyko zanieczyszczenia preparatu).
- Nakładaj cienką warstwę, kolistymi ruchami, zawsze „z włosem”.
- Pamiętaj, aby po kąpieli jak najszybciej nałożyć emolient (najlepiej do 3 minut po kąpieli).
WAŻNE!!! prawidłowa aplikacja emolientów redukuje świąd, skóra (mur obronny) Twojego dziecka jest uszczelniona, a dzięki temu mniej narażona na atak wroga.
Czasami emolienty nie wystarczą i na skórze Twojego dziecka pojawią się zmiany (rozwinie się stan zapalny). Wówczas należy zmobilizować dodatkowe siły zbrojne:
Leki, które pomagają zwalczyć stan zapalny:
Sterydy
Stosuje się 1 x dziennie, wieczorem, maksymalnie przez 2-3 dni w sytuacjach, gdy trzeba opanować stan zapalny i uczucie świądu. W przypadku konieczności kurację taką można powtórzyć po 5 dniach stosowania samych emolientów.
Uwaga !!! Nieumiejętne stosowanie tych leków, może uszkodzić skórę: może doprowadzić do trwałego rozszerzenia naczyń krwionośnych, zaniku skóry, rozstępów czy nadkażeń bakteryjnych lub/ i grzybiczych.
Im dłuższej stosujesz steryd, tym większe będzie ryzyko działań niepożądanych i gorsze działanie leku, ponieważ skóra się „przyzwyczaja”.
Inhibitory kalcyneuryny
Trudna nazwa? Spokojnie jeszcze tylko dwie trudne nazwy przed Tobą😉:
Pimekrolimus, zalecany jako leczenie pierwszego wyboru w łagodnym AZS.
Takrolimus (0,03-proc. i 0,1-proc. maść) jest zalecany w umiarkowanym i ciężkim wyprysku atopowym. Takrolimus działa szybciej i silniej niż pimekrolimus.
Preparaty te stosuje się dwa razy dziennie do czasu ustąpienia stanu zapalnego, szczególnie na wrażliwe obszary skóry.
Następnie zaleca się włączenie tzw. terapii proaktywnej w schemacie stosowania takrolimusu i pimekrolimusu dwa razy w tygodniu przez dłuższy czas. Leki te są bezpieczniejsze od glikokortykosteroidów, szczególnie w przypadku zmian występujących w miejscach „wrażliwych”: skóry twarzy, szyi, okolic zgięciowych i płciowych.
WAŻNE!!! podczas stosowania tych leków zaleca się skuteczną ochronę przed promieniami UV.
Leczenie dostosowujemy do rodzaju wroga (alergeny i drobnoustroje chorobotwórcze)
Wróg nr 1 ALERGENY
Staramy się ich unikać. Dodatkowo np. w przypadku uczulenia na trawę, należy jak najczęściej ją kosić; w okresie pylenia lepiej wyjść na świeże powietrze zaraz po deszczu. W przypadku nasilonej alergii lekarz może zlecić immunoterapię swoistą, czyli odczulanie. W niektórych sytuacjach lekarz zleca przyjmowanie leków przeciwhistaminowych. Wyróżniamy leki przeciwhistaminowe:
- I generacji działają przeciwświądowo i wyciszająco (jest to korzystne u pacjentów z AZS, u których występują zaburzenia snu).
- II generacji są przydatne zwłaszcza u chorych z AZS z towarzyszącym zapaleniem spojówek lub alergicznym nieżytem nosa
Wróg nr 2 drobnoustroje chorobotwórcze:
- bakterie (gronkowiec złocisty)
- wirusy (opryszczki, mięczak zakaźny, ospa wietrzna)
- grzybicze (candida albicans).
W takiej sytuacji lekarz zleca odpowiedni lek w zależności od rodzaju zakażenia.
UWAGA!!! AZS nie zaraża, ale dzieci z AZS bardzo łatwo mogą się zarazić od innych.
Szpital
Czasami leczenie w domu nie wystarcza, np. w erytrodermii (zajęta jest cała skóra dziecka) wskazane są hospitalizacja dziecka i rozważenie terapii z użyciem silnych środków przeciwzapalnych (nawet podawanych dożylnie).
INNE sposoby na AZS:
- Metoda mokrych opatrunków – czytaj tutaj
- Dodanie do kąpieli środków antyseptycznych: podchloryn sodu 0,005%-0,006%
Podsumowanie: obecnie zaleca się stosowanie terapii proaktywnej: emolienty, takrolimus x2 w tygodniu na miejsca potencjalnie występujących zmian. Istotą tej terapii jest ograniczenie sterydów, dodatkowo występuje mniej zaostrzeń, a koszt terapii jest niższy.
Drogi rodzicu, teorię już znasz, a teraz trochę praktyki…
Mamo, tato ten krem mnie „boli”- co jest przyczyną?
- Jeśli pojawia się stan zapalny, emolient powoduje podrażnienie skóry. Dlaczego? Ponieważ działa jak cement, zaklejasz mur, pod którym są „wybuchy” (to boli) – dlatego należy zredukować stan zapalny (inhibitor kalcyneuryny/steryd).
- Kiedy rozpoczynasz stosowanie inhibitorów kalcyneuryny przez pierwsze dni mogą dać uczucie pieczenia, zaczerwienienie – to działanie niepożądane tych leków, alby je zredukować tubkę trzymaj w lodówce, zimna maść jest łatwiejsza do zniesienia.
Jak możesz pomóc swojemu dziecku?
Z AZS jest jak z bajką o żabie – źle się to kończy, kiedy skóra jest za sucha 😉
- Mycie: krótkie mycie rąk, szybkie kąpiele (<5 min), temperatura wody powinna wynosić 27-30 0C, detergenty o pH 5-6. W przypadku cech infekcji zaleca się kąpiele w podchlorynie sodu. Po kąpieli natychmiast nakładaj na skórę środki nawilżające, unikaj szorstkich ręczników. Osuszaj skórę bez pocierania.
- Staraj się oduczyć swoje dziecko drapania, pokaż alternatywę: swędzącą skórę można uciskać lub klepać.
- Paznokcie muszą być krótkie i CZYSTE!!
- Ubrania powinny być przewiewne, bawełniane, JASNE, unikaj wełny i wszystkiego co „drapie”. Nowe ubrania trzeba zawsze wyprać przed założeniem, unikaj płynów zapachowych, środków zmiękczających tkaniny.
- Drastyczne zmiany pogody osłabiają skórę (mur). Pamiętaj o odpowiednim „cemencie” Mocne słońce – koniecznie stosuj kremy z filtrami. Mróz i wiatr- specjalny krem do twarzy.
- Basen: przed kąpielą należy zastosować emolient, po wyjściu z basenu: kąpiel + emolient.
- Chroń dziecko przed narażeniem na dym tytoniowy czy ostre zapachy (np. w kuchni).
- Dieta eliminacyjna może być stosowana tylko w przypadku potwierdzonej przez lekarza alergii pokarmowej. Nie ma danych wskazujących na to, że inne ograniczenia w diecie mają znaczenie w leczeniu AZS.
**A co jeśli widzę, że po, np. żelkach moje dziecko swędzą oczy? – to nie jest produkt zalecany dla dzieci- bez względu na stan zdrowia- lepiej zrób galaretkę 😉
W miarę możliwości dbaj o to, aby w domu było mało kurzu: mniej zasłon, dywanów, pluszaków – zalety? Masz mniej sprzątania 😉
Ważną rolę w wywoływaniu zmian skórnych ma stres, może powodować zaostrzenie stanu klinicznego.
Czy można całkowicie wyleczyć AZS?
AZS ma charakter przewlekły i może nawracać, nawet po dłuższym okresie bezobjawowym. AZS może pojawiać się sezonowo, np. stan skóry pogarsza się wiosną, ma to związek z pyleniem drzew.
Czy można wyrosnąć z AZS?
U 40–60% dzieci objawy zanikają przed 5. rokiem życia, a u 60–90% do 15. roku życia. W wieku młodzieńczym objawy ustępują u około 20% chorych, a u około 60% są znacznie łagodniejsze, chociaż u ponad połowy pacjentów wyprysk może nawrócić (zwłaszcza wyprysk rąk u osób, których codzienne czynności lub zawód wymagają częstego ich moczenia).
Moje dziecko ma AZS. Boje się, że kolejne też będzie się z tym mierzyć. Co mogę zrobić?
Należy mieć świadomość, że jeśli obydwoje rodziców cierpi na choroby alergiczne, istnieje nawet 70% ryzyko rozwoju AZS u dziecka. Poza tym zwiększa się możliwość wystąpienia innych chorób alergicznych, takich jak alergiczne zapalenie spojówek, nieżyt nosa czy astma.
W przypadku dzieci, u których nie obserwuje się jeszcze objawów chorobowych, a w rodzinach występują choroby alergiczne, zaleca się karmienie naturalne noworodków i niemowląt, niepalenie tytoniu w ciąży, ograniczenie ekspozycji na alergeny oraz stosowanie emolientów od pierwszego dnia życia.
Kilka słów na zakończenie
Życie z AZS bywa trudne, to nie tylko choroba ciała, ale i duszy. Chciałabym wspierać dzieci od najmłodszych lat ich życia (moja misja). Pokazać im, że są wyjątkowe. Są tak wyjątkowe, że powstają o nich bajki 😊. Czytając „Wróżkę Zuzię i cudownego chłopca”, Twoje dziecko przekona się, że inni mają „podobnie” bo: krem rano jest zimny, ręce są klejące i wszystko się do nich przykleja, drapanie utrudnia życie, ale …. Zawsze jest jakieś „ALE”, w mojej bajce również. Bo trzeba walczyć, walczyć o swoje marzenia, pasje… Zachęcam Cię do zapoznania się z bajką edukacyjną. Co więcej, zapraszam do pobrania darmowych kolorowanek i obejrzenia filmu.
Źródła:
- Wollenberg A, Barbarot S, Bieber T, Christen-Zaech S, Deleuran Consensus-based European guidelines for treatment of atopic eczema (atopic dermatitis) in adults and children: part I. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2018 May;32(5):657-682. doi: 10.1111/jdv.14891. Erratum in: J Eur Acad Dermatol Venereol. 2019 Jul;33(7):1436. PMID: 29676534.
- Wollenberg A, Barbarot S, Bieber T, Christen-Zaech S, Deleuran Consensus-based European guidelines for treatment of atopic eczema (atopic dermatitis) in adults and children: part II. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2018 Jun;32(6):850-878. doi: 10.1111/jdv.14888. PMID: 29878606.
- Nowicki R.J., Trzeciak M., Kaczmarski M., Wilkowska A., Czarnecka-Operacz M. et al. Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia. Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny 2019; 106: 354–371.
- Hamelmann E., Hertz U., Holt P., Host A., Lauener R.P. et al. New visions for basic research and primary prevention of pediatric allergy: an iPAC summary and futures trends. Pediatr Allergy Clin Immunol 2008; 19 (suppl. 19): 4–6.
- Horimukai K., Morita K., Narita M., Kondo M., Kitazawa H., et al. Application of moisturizer to neonates prevents development of atopic dermatitis. J Allergy Clin Immunol 2014; 134: 824–830.
- Nowicki R.J., Trzeciak M., Kaczmarski M., Wilkowska A., Czarnecka-Operacz M. et al. Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część II. Leczenie ogólne oraz nowe metody terapeutyczne. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2019; 106: 475–485.
- Kowalska-Oledzka E., Czarnecka M., Baran A. Epidemiology of atopic dermatitis in Europe. J Drug Assessment 2019; 8: 126–128.
- Silverberg J.I. Adult-onset atopic dermatitis. J Allergy Clin Immunol Pract 2019; 7: 28–33.
- Jak radzić sobie ze świądem International Forum for the Study of Itch Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych Wersja polska Hubert Godziątkowski
- Pediatria t 1-2, W. Kawalec, R. Grenda, Marek Kulus, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018
- Pediatria t 1,2,3 P. Kwinta J. Pietrzyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020