ADHD u dzieci i młodzieży — przewodnik dla rodziców: Co warto wiedzieć, by pomóc dziecku

Zrozumieć, nie oceniać. Wspierać, nie narzucać.

Dlaczego warto mówić o ADHD?

Wyobraź sobie, że jesteś na lekcji: w klasie gra głośna muzyka, na ekranie migają obrazy, z sufitu bije światło stroboskopu, a nauczyciel tłumaczy ułamki dziesiętne. Jak się wtedy czujesz?

A teraz wyobraź sobie dziecko, którego mózg reaguje na niemal każdy bodziec — dźwięk, ruch, myśl. Wszystko wokół wydaje się równie ważne, dlatego trudno mu skupić się na jednej rzeczy. Zanim zdąży się zastanowić, impuls już zamienia się w działanie — nie z przekory, lecz dlatego, że jego umysł pracuje szybciej, bardziej intensywnie i bez przerwy. Dla dziecka z ADHD codzienność bywa właśnie taka

ADHD

ADHD (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder), czyli Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi. To nie „złe wychowanie” ani „lenistwo”. To zaburzenie neurorozwojowe, w którym dominują 3 grupy objawów:

– trudności z utrzymaniem uwagi

– nadmierna ruchliwość

– impulsywność.

Pamiętaj, ADHD rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie.

Ten wpis ma pomóc Ci — drogi Rodzicu — rozpoznać sygnały, wiedzieć na czym polega diagnostyka, leczenie. Ponadto znajdziesz tutaj podpowiedzi, jak na co dzień wspierać dziecko.

Dlaczego dzieci „tak mają”? (krótko o przyczynach)

Przyczyny ADHD są złożone — to zaburzenie o wieloczynnikowym podłożu.

Stwierdzono, że u dzieci cierpiących na ADHD poszczególne struktury mózgu rozwijają się w nierównomiernym tempie. Najnowsze badania wykazują, że wymienione zmiany mogą być dziedziczne.

W badaniach genetycznych (m.in. w dużych metaanalizach GWAS) zidentyfikowano liczne loci (genetyczne obszary) powiązane z ADHD.

Warto pamiętać o czynnikach „zewnętrznych” – środowiskowych. Same w sobie nie wywołują ADHD, ale mogą wpływać na nasilenie objawów. Zaliczamy do nich m.in.: palenie, alkohol w ciąży, wcześniactwo, obciążenie okołoporodowe (np. niedotlenienie), zatrucia metalami ciężkimi.

Warto pamiętać: „gen ADHD” nie oznacza, że dziecko będzie miało zaburzenie. To jedynie większa podatność, na którą wpływają czynniki środowiskowe — mogą ją wzmocnić lub osłabić.

Jak często występuje ADHD?

Wytyczne i duże przeglądy szacują częstość ADHD w dzieciństwie na około 5% populacji (zależnie od metod badawczych i kryteriów). To jedno z najczęstszych zaburzeń wieku rozwojowego wpływające na naukę, relacje i samopoczucie.

Objawy ADHD są najbardziej nasilone między 6 a 9 rokiem życia dziecka. W tym okresie rozpoczyna ono swoje życie szkolne – musi przystosować się do innej rzeczywistości, różnych zasad, co w przypadku dzieci nadpobudliwych okazuje się trudnym zadaniem.

Objawy ADHD w codziennym życiu — jak je zauważyć?

Wyżej wspominałam o 3 grupach objawów, poniżej znajdziesz przykłady.

Nieuwaga

Dziecko:

• „Znika” w trakcie polecenia, łatwo traci wątek, zapomina o codziennych obowiązkach.
• Nie potrafi skoncentrować się nieciekawym dla niego zadaniu, choć zwykle bez problemu skupia się na czynności, która go interesuje.
• Ma trudności w postępowaniu według instrukcji, przerywa wykonywanie zadań lub obowiązków i nie kończy ich.
• Ma problemy z zaplanowaniem aktywności i zadań, zwleka z ich rozpoczęciem lub odkłada ich wykonanie na ostatnią chwilę.
• Łatwo rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych.
• Gubi rzeczy potrzebne w szkole, ma trudności w planowaniu i kończeniu zadań.
• Unika zadań długotrwałych (czytanie, prace pisemne).

Nadmierna ruchliwość:

Dziecko:

• Ciągle się wierci, porusza rękami, nogami.
• Nie umie dostosować swojego zachowania do okoliczności.
• Jest nadmiernie ruchliwe lub gadatliwe w sytuacjach, gdy takie zachowanie jest niewłaściwe.
• Podczas zabawy często zachowuje się nieadekwatnie głośno, nie umie odpoczywać w ciszy i spokoju.

Nadpobudliwość i impulsywność

Dziecko:

• Wierci się, ma trudność z „byciem w miejscu”.
• Przerywa innym, odpowiada zanim ktoś skończy mówić.
• Ma trudność z czekaniem na swoją kolej.
• Działa bez zastanowienia, szybko podejmuje decyzje.

Objawy różnią się w zależności od wieku dziecka

U młodszych dzieci często dominuje nadruchliwość.

W wieku szkolnym dominuje nieuwaga, trudności w nauce, zapominanie.

U dorosłych objawy mogą być bardziej subtelne: problemy w organizacji, planowaniu, zarządzaniu zadaniami w pracy, niska tolerancja frustracji.

 

Niezależnie od płci, kluczowe są: trwałość, wielośrodowiskowość i istotny wpływ na funkcjonowanie.

Pokaż mi spokojne i skoncentrowane dziecko…. Czyli diagnoza ADHD w praktyce

Nie ma „badania krwi na ADHD”. Diagnoza to proces kliniczny, a nie pojedynczy test.

Rozpoznanie ADHD wymaga współpracy pediatry, psychologa, lekarza psychiatry, a czasem także neurologa dziecięcego czy genetyka.

💡 Wskazówka dla rodzica:

Przed wizytą warto spisać:

• sytuacje, w których objawy są najbardziej nasilone (dom, szkoła, zajęcia dodatkowe),
• reakcje dziecka na stres i porażkę,
• schemat snu, odżywiania, aktywności fizycznej,
• mocne strony — co dziecko lubi, w czym jest dobre.

Taki „dziennik obserwacji” bardzo pomaga specjaliście w procesie diagnostycznym.

1. Wywiad i obserwacja w wielu środowiskach
   Lekarz/psycholog zbierze szczegółowe informacje od Ciebie, Twojego dziecka i — jeśli to możliwe — od nauczycieli. Sprawdzi: od kiedy występują objawy, w jakich sytuacjach, jak silnie zaburzają funkcjonowanie.
2. Kwestionariusze i skale
   Psycholog wykona testy oceniające m.in.: możliwości intelektualne dziecka, jego zdolność do koncentracji, zapamiętywania, kojarzenia, sprawność i koordynację ruchową i inne funkcje.
3. Czy to na pewno ADHD, a może … przyczyna jest inna? Konieczne jest wykluczenie innych problemów natury psychologicznej oraz zaburzeń psychicznych, które mogą przypominać ADHD, m.in.: upośledzenie umysłowe, problemy adaptacyjne wywołane stresującymi wydarzeniami lub nowymi sytuacjami w życiu dziecka. Należy wykluczyć zaburzenia lękowe, czy zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego (tzw. nerwicy natręctw). Warto pamiętać, że zaburzenia wzroku, słuchu, padaczka (napady typu nieświadomości), tiki, a także działania niepożądane niektórych leków, narkotyków, „dopalaczy” – mogą przypominać ADHD.

U niektórych obraz nie jest jednoznaczny, wówczas specjalista może zalecić obserwację, by ocenić, czy objawy się utrzymują i czy narastają.

Leczenie ADHD

Leczenie ADHD wymaga złożonych metod postępowania, dostosowanych do wieku dziecka, nasilenia objawów i ewentualnego współwystępowania innych zaburzeń.

Podstawowy fundament: interwencje niefarmakologiczne

Psychoedukacja dla rodziców i dziecka — Kluczowym elementem jest zrozumienie mechanizmu działania ADHD – co pomaga, a co szkodzi. I jakie ograniczenia mogą być potrzebne

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) — szczególnie gdy współwystępują lęk czy obniżony nastrój; pomaga też w samoregulacji i organizacji.

Modyfikacja codzienności  szkolnej i domowej:

• Stały rytm dnia – ustalone pory pobudki, posiłków, nauki i snu pomagają dziecku czuć się bezpiecznie i przewidywalnie.
• Jasne, krótkie instrukcje – zamiast jednego długiego polecenia, podawaj zadania krok po kroku. Powtarzaj i upewniaj się, że dziecko zrozumiało.
• Checklisty i planery – pomagają w organizacji obowiązków domowych i szkolnych oraz dają poczucie sukcesu po każdym wykonanym zadaniu.
• Przerwy na ruch – co 10–20 minut podczas nauki lub odrabiania lekcji warto wprowadzić krótką aktywność fizyczną, aby rozładować napięcie i poprawić koncentrację.
• Stałe zasady i konsekwencja – dziecko z ADHD potrzebuje jasnych granic i spokojnego, powtarzalnego systemu nagród i konsekwencji.
• Ogranicz bodźce – zadbaj o spokojne otoczenie do nauki: mniej hałasu, bałaganu, ekranów i bodźców wizualnych.
• Ruch i sen jako podstawa – regularna aktywność fizyczna i odpowiednia ilość snu wspierają koncentrację, emocje i funkcje wykonawcze.
• Współpraca nauczyciela i rodzica – wspólne obserwacje, strategie i plan dostosowań szkolnych przynoszą najlepsze efekty.

Nowe badania sugerują także, że ćwiczenia fizyczne (szczególnie te angażujące funkcje wykonawcze) mogą poprawiać pamięć roboczą i funkcje poznawcze u dzieci z ADHD

Leki

Są ważnym elementem leczenia, należy je rozważyć w następujących sytuacjach:

• metody niefarmakologiczne nie przynoszą zadowalających efektów,
• przy dużym nasileniu objawów lub w przypadku współwystępowania innych zaburzeń psychicznych,
• jeśli z powodu objawów ADHD dziecko radzi sobie z nauką znacznie gorzej, niż wynikałoby to z jego możliwości intelektualnych.

Leczenie dobiera się indywidualnie.

U Twojego dziecka zdiagnozowano ADHD…co dalej?

Pamiętaj, diagnoza nie jest „etykietą”, tylko kluczem do adekwatnego wsparcia.

Dla wielu rodziców diagnoza ADHD to mieszanka ulgi i poczucia winy. Teraz już wiesz, że trudności Twojego dziecka mają nazwę i że są metody by mu pomóc. Być może zadajesz sobie pytanie: „czy to moja wina?”.
NIE! To ważne, byś pamiętał/pamiętała: to nie Twoja wina.

 ADHD to zaburzenie neurorozwojowe, a nie efekt błędów wychowawczych. Twoja rola to nie naprawiać dziecko, ale pomóc mu znaleźć strategie, które działają w jego świecie.

Jak rozmawiać z dzieckiem z ADHD?

Dzieci z ADHD słyszą codziennie setki komunikatów o tym, co „zrobiły źle”. Z czasem zaczynają wierzyć, że „zawsze coś psują”.
Dlatego warto mówić do nich w sposób, który wzmacnia, a nie ocenia.

• Zamiast: „Znowu się nie skupiłeś!”
  ➜ Powiedz raczej: „Widzę, że dziś trudniej Ci się skoncentrować — co by Ci pomogło?”
• Zamiast: „Nie możesz usiedzieć!”
  ➜ „Widzę, że masz dużo energii — zróbmy przerwę na ruch i wrócimy do zadania.”

Warto pamiętać o mocnych stronach dzieci z ADHD

ADHD to nie tylko trudności. To także inny sposób myślenia, który często oznacza:

• kreatywność — myślenie poza schematami, szukanie nowych rozwiązań,
• spontaniczność i empatia — szybka reakcja na emocje innych,
• energia i pasja — zaangażowanie w to, co naprawdę interesujące.

Dobrze wspierane dziecko z ADHD może rozwinąć zdolności przywódcze, artystyczne lub naukowe.
Warto więc wzmacniać to, co działa — nie tylko korygować to, co trudne.

Najczęstsze mity (i jak na nie odpowiadać)

• „To lenistwo / brak wychowania.” Nie — to różnice neurobiologiczne, które wymagają wsparcia, a nie ocen. Medycyna Praktyczna
• „Leki robią z dziecka zombie.” Prawidłowo dobrana farmakoterapia ma poprawiać funkcjonowanie i samopoczucie; wymaga starannego doboru i monitorowania. PubMed+1
• „Samo przejdzie.” U części tak, ale u wielu objawy utrzymują się w dorosłości — warto diagnozować i pomagać.

Na koniec dodam jeszcze:

Każde dziecko z ADHD potrzebuje kogoś, kto uwierzy, że może, nawet jeśli świat widzi tylko to, czego nie potrafi.
Bo ADHD nie definiuje całego dziecka – to tylko jedna z jego wielu barw. Warto pamiętać, że to, co bywa trudnością w szkole, w dorosłym życiu może stać się talentem.

Wspieranie dziecka z ADHD bywa wymagające emocjonalnie. Warto abyś miała/miał wsparcie psychologiczne,  dbała/dbał o własne potrzeby. Nie bój się prosić o pomoc, daj sobie prawo do odpoczynku – mierz zamiary na siły. A siły są ograniczone – dbaj o SIEBIE.

Moją misją jest edukacja. Aby dzieciom żyło się lżej, aby były akceptowane.

Źródła:

1. Peterson BS, Trampush J, Maglione M, et al.
   Treatments and Tools for the Diagnosis of ADHD in Children and Adolescents: Two Systematic Reviews. Pediatrics. 2024;153(4):e2024065787, e2024065854.
   👉 Dwa najnowsze, kompleksowe przeglądy badań o diagnostyce i leczeniu ADHD u dzieci i młodzieży.
   PubMed: 38523592 | PubMed: 38523599
2. Wolraich ML, Hagan JF Jr, Allan C, et al.
   Clinical Practice Guideline for the Diagnosis, Evaluation, and Treatment of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Children and Adolescents.
   Pediatrics. 2019;144(4):e20192528.
   👉 Oficjalne wytyczne Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP) dotyczące diagnostyki i leczenia ADHD.
   PubMed
3. NICE. Attention deficit hyperactivity disorder: diagnosis and management. NICE guideline NG87; update 2025.
   👉 Brytyjskie wytyczne kliniczne obejmujące dzieci, młodzież i dorosłych; zalecenia dla lekarzy, terapeutów i rodzin.
4. Clinical practice guidelines for ADHD: historical and current overview. 2024.
   👉 Przegląd ewolucji światowych standardów diagnostyki i terapii ADHD — od pierwszych klasyfikacji po aktualne rekomendacje.
   PubMed.
5. Magnus W, Anilkumar AC, Shaban K.
   Attention Deficit Hyperactivity Disorder. StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025.
   👉 Kompendium wiedzy o ADHD: objawy, diagnostyka, leczenie i aktualne dane epidemiologiczne.
   StatPearls
6. Drechsler R, Brem S, Brandeis D, et al.
   ADHD: Current Concepts and Treatments in Children and Adolescents.
   Discov Ment Health. 2023;3(1):2.
   👉 Przegląd współczesnych koncepcji neurobiologicznych i metod terapii ADHD.
   DOI: 10.1007/s44192-022-00030-1
7. da Silva BS, Grevet EH, Fagundes Silva LC, et al.
   An Overview on Neurobiology and Therapeutics of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. 2023.
   👉 Artykuł podsumowujący neurobiologiczne podstawy ADHD i kierunki badań nad nowymi terapiami.
   PubMed
8. Ostinelli EG, Schulze M, Zangani C, et al.
   Comparative efficacy and acceptability of pharmacological, psychological, and neurostimulatory interventions for ADHD in adults: a systematic review and component network meta-analysis.
   Lancet Psychiatry. 2025;12(1):32–43.
   👉 Jedno z najnowszych badań porównawczych skuteczności leczenia ADHD w dorosłości.
   DOI: 10.1016/S2215-0366(24)00360-2
9. Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Fundacja ADHD, Fundacja „Nie Widać Po Mnie”. Diagnostyka i postępowanie terapeutyczne u dorosłych z ADHD – rekomendacje 2024. Termedia. 👉 Pierwsze krajowe wytyczne dotyczące ADHD u dorosłych, opracowane przez ekspertów i organizacje pacjenckie. Pełny dokument (PDF) Omówienie – Fundacja „Nie Widać Po Mnie”
10. Medycyna Praktyczna.
    Serwis tematyczny „ADHD u dzieci i młodzieży” – diagnostyka, leczenie, neurobiologia.
    👉 Zbiór polskich artykułów eksperckich dla lekarzy i rodziców.
    mp.pl/psychiatria